Feylesofların Prensi |
Ömer Hayyam

Daha çok şiirleriyle, rubaileriyle ve şaraba olan düşkünlüğüyle tanınan İranlı şair, filozof, astronom ve matematikçi Ömer Hayyam’ı hayatı, matematik ve astronomiye yaptığı katkılarıyla bu yazımızda daha yakından tanıyacaksınız.

A- A+

04.12.2014 tarihli yazı 22022 kez okunmuştur.

Ömer Hayyam Matematik Astronomi Pascal Üçgeni Binom Açılımı Bilimin Öncüleri

Asıl adı Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim'el Hayyam olan ve daha çok Ömer ismiyle bilinen Hayyam, 18 Mayıs 1048’te İran'ın Nişabur şehrinde doğmuştur. Eğitimini, tarihte de sıkça rastlanan isimler olan Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede tamamlamıştır. Evreni anlamak ve yorumlamak için İslam’da ki hakim anlayıştan ayrıldığı iddia edilmiştir ve bu yazdığı dörtlüklerde de sıklıkla görülmektedir. “Çadırcılık” anlamına gelen Hayyam ismini de babasından almaktadır.

►İlginizi Çekebilir: Sıfırı Bulan Adam |Harezmi

İran’ın Selçuklular yönetiminde olduğu zamanda yetişen Ömer Hayyam, daha çok bilgin ve bilim adamı sıfatlarıyla ün kazanmıştır. Buhara, Bağdat gibi dönemin büyük bilim merkezlerine giden Hayyam, aynı zamanda Selçuklu hükümdarı Melikşah tarafından da büyük yakınlık görmüş ve devlet meclislerinde bulunmuştur.

Ömer Hayyam, hayatı boyunca birçok alanda bilimsel yazılar yazmış, araştırmalar yapmış ve derin tartışmalarda bilgi ve yorum sahibi olmuştur. Matematik, astronomi ve edebiyat alanında büyük bir uzman olan Hayyam, fıkıh, ilahiyat, kıraat, tarih, fizik, mineral bilimi, coğrafya ve mekanik alanlarında da bilimsel eserler hazırlamıştır. Hatta eserleri arasında İbni Sina’nın Temcid isimli eserinin tercümesi de yer almaktadır. Ayrıca takvim ve zaman konusunda da çalışmalarda bulunmuş ve başkanlığını yaptığı bir kurul ile birlikte Celali takvimini hazırlayarak Büyük Selçuklu Sultanı Celaliddevlet Melikşah'a sunmuştur.

►İlginizi Çekebilir: Anadolu'nun Büyük Mühendisi:El-Cezeri

Yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almayan Ömer Hayyam, birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır. “Horasan'ın yıldızı; İran'ın ve Irak’ın dahisi, feylesofların prensi Ömer” şeklinde anılan Ömer Hayyam, 4 Aralık 1131’de doğduğu yer Nişabur'da 83 yaşında hayatını kaybetmiştir. Şimdi Ömer Hayyam’ın bilim ve edebiyat dünyasına yaptığı katkıları ve bıraktığı eserleri inceleyelim:

Matematik ve Geometri Alanındaki Katkıları

Bilim tarihinde büyük bir öneme sahip olan ve devrim niteliğinde eserler bırakan Ömer Hayyam, Pascal üçgeni olarak bilinen kavramın asıl sahibidir. Ayrıca cebir ve 2. dereceden denklemler üzerinde yoğun çalışmaları bulunan Hayyam’ın matematik ve geometri alanındaki eserleri şunlardır:

► Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlere dair)

► Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetiğe dair)

► Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometriye dair)

► Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetiğe dair)

Binom Açılımı

Astronomi ve Takvim Alanındaki Katkıları

Selçuklu Sultanı Melikşah’ın da destek ve teşvikleriyle rasathane kuran Ömer Hayyam, burada Astronomi alanında birçok çalışma yaptı ve Ziyc-i Melikşahi isimli eseri oluşturarak Sultan Melikşah’a ithaf etti. Takvim ve zaman konusunda Newruzname adlı eseri oluşturan Hayyam, aynı zamanda Sultan Melikşah’ın isteğiyle, takvim çalışmaları konusunda bir kurula başkanlık yapmış ve Celali takvimini sunmuştur. Bu takvim, Nevruz’u yılbaşı Hicret’i de başlangıç noktası olarak kabul etmiştir.

1 yıl, 365 gün 6 saat olarak kabul edilen takvimde, matematik yerine astronomik tespitler kullanıldığı için İlkbahar Ekinoksu tayininde Miladi takvime göre daha hatasızdır. Babür İmparatorluğu’nda da bir dönem kullanılan ve sadece ekonomik işlerin düzenlenmesinde kullanılan takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, Miladi takvim 3330 yılda bir gün hata vermektedir.

Edebiyat Alanındaki Katkıları

Rubaiyat (Dörtlükler) isimli eseriyle doğu edebiyatında bir tür olan rubainin kurucusu sayılan Hayyam, Doğu İslam dünyasının en büyük şairlerindendir. Şiirlerinde zamanının haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince, alaycı bir dille eleştiren Hayyam, oldukça kolay anlaşılan, yumuşak, akıcı, açık bir dil kullanmıştır. Şiirlerinde aşk, şarap, dünya, insan hayatı, yaşama sevinci, hayatın tadını çıkarma gibi temalar kullanan Hayyam, bu şiirleri aracılığıyla şaraba düşkünlüğüyle bilinir. Kendinden sonra gelecek olan şairleri de etkilemiş ve rubai türünün dünya çapında yayılmasını, şiirlerinin farklı dillere tercüme edilmesini sağlamıştır. Eş'arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri) bu eserlere örnektir. Dörtlüklerinden birine örnek verecek olursak:

Dünya, üç beş bilgisizin elinde

Sanırlar ki tüm bilgiler kendilerinde

Üzülme, eşek eşeği beğenir

Bir hayır var sana kötü demelerinde