Bazen depremin sarsıcı etkisi, fiziksel hasarın ötesinde daha büyük sonuçlar doğurur. Duvarların çatlaması ya da camların kırılması gibi görünür zararların yanı sıra, elektrik panolarının devrilmesi, kablo sistemlerinin kopması veya kısa devrelerin oluşması sonucu meydana gelen yangınlar, patlamalar ve elektrik çarpmaları can kayıplarının başlıca nedenlerinden biri olabilir. Bu nedenle, elektrik sistemlerinin depreme karşı dayanıklı şekilde tasarlanması ve korunması yalnızca teknik bir tercih değil, yaşamsal bir zorunluluk haline dönüşür.

 

 

Elektrik panoları, binanın enerji dağıtım merkezi olduğundan, sarsıntılara karşı sağlam şekilde sabitlenmeleri mühim. Panoların yerleşimi, devrilme ve titreşim risklerini minimize edecek biçimde planlanmalıdır. Ayrıca kaçak akım röleleri, sigortalar ve otomatik kesiciler ile donatılmış bir pano, olası kısa devrelerin ya da elektrik kaçaklarının yangına dönüşmesini önlemede kritik rol oynar. Bu doğrultuda;

► Panoların montajı için TS EN 61439-1 standardına uygun panolar tercih edilmelidir. Bu standart, panoların mekanik dayanıklılığı ve güvenlik gerekliliklerini belirler.
► Panolar, sismik yüklere karşı dayanıklı özel ankraj vidaları ve çelik bağlantı elemanları kullanılarak doğrudan betonarme veya çelik taşıyıcı sistemlere bağlanmalıdır.
► Pano içinde kullanılan devre kesiciler (MCCB), kaçak akım röleleri (RCD) ve sigortalar IEC 60947-2 ve IEC 61008 standartlarına uygun olmalı, titreşim ve sarsıntıya dayanıklı tipler seçilmelidir.
 

Binalar depremler sırasında esneme ve kayma hareketleri yapar. Sert ve sabit kablolama sistemleri bu yapısal hareketlere karşı dayanıksız olup kopabilir ya da kısa devreye neden olabilir. Bu nedenle, esnek kablo sistemleri, depreme dayanıklılığı artırmak için XLPE (Cross-linked Polyethylene) yalıtımlı, düşük duman, düşük zehirli gaz yayan (LSZH - Low Smoke Zero Halogen) kablolar tercih edilmelidir. özellikle duvar geçişleri ve cihaz bağlantı noktaları spiral koruyucu kılıflar ile desteklenmelidir.
 

Esnek Yapılı XLPE Kablolar

Ana enerji kaynağının kesildiği durumlarda, binanın hayati sistemlerinin çalışmaya devam edebilmesi için kesintisiz güç kaynakları (UPS) ve otomatik devreye giren jeneratör sistemleri gereklidir. Jeneratörler, otomatik transfer şalterleri (ATS) ile entegre edilerek, şebeke kesintilerinde hızlı ve kesintisiz güç aktarımı sağlanmalıdır. Bu sistemler, hastanelerdeki yaşam destek cihazlarından, yangın algılama sistemlerine kadar pek çok kritik altyapının sürekliliğini sağlar. Yedek güç sistemlerinin periyodik testlerle çalışır durumda tutulması başlıca önem arz eder.

Kesintisiz Güç Kaynağı (UPS)

 

Deprem sonrası oluşabilecek elektrik kaçakları, hem can güvenliği hem de yangın riski açısından ciddi tehlike oluşturur. Deprem sonrası topraklama direncinin artabileceği göz önünde bulundurularak, topraklama elektrotları daha derin veya çok elektrotlu sistemler şeklinde tasarlanmalıdır. Binalarda etkili bir topraklama sistemi kurulmalı ve deprem sonrası tüm bağlantılar kontrol edilmelidir. Kaçak akım röleleri (RCD) gibi koruma elemanları, elektrikli cihazlardan kaynaklı çarpmaları engellemede rol oynar.



 

Depremler, elektrik sistemlerinde kısa devrelere neden olarak yangın riskini artırır. Bu nedenle duman, ısı ve alev sensörleriyle desteklenmiş yangın algılama sistemleri ve otomatik gazlı söndürme sistemleri (örneğin FM-200, NOVEC 1230 gibi) kullanılmalıdır. Özellikle elektrik odaları, jeneratör daireleri ve sunucu odaları yangına dayanıklı malzemelerle kaplanmalı ve söndürme sistemleriyle entegre edilmeli , duman ve ısı dedektörleri kritik noktalara konumlandırılmalı.

 

Trafolar, jeneratörler, UPS cihazları ve akü grupları gibi büyük elektrik ekipmanları deprem anında devrilmemesi için zemine sabitlenmeli , sismik hesaplamalar titizlikle yapılmalı ve uygun ankraj(sabitleme) sistemleri kullanılmalıdır. Ankraj sistemleri, kelepçeler ve anti-vibrasyon ekipmanlarıyla güvence altına alınmalıdır. Bu sayede hem ekipman korunur hem de kullanıcılar için oluşabilecek yaralanma riski azaltılır.
 

Bazı Ankraj Çeşitleri

 

Deprem anında elektrik sistemlerinin oluşturabileceği en büyük tehdit, kontrolsüz şekilde çalışmaya devam etmeleridir. Bu riski ortadan kaldırmak için sismik sensörlerle entegre çalışan otomatik kapatma sistemleri kullanılmalıdır. Bu sistemler, deprem algılandığında riskli devreleri otomatik olarak keserek yangın, patlama ve elektrik çarpması riskini büyük ölçüde azaltır.
 

Hiçbir sistem, düzenli bakım ve denetim olmadan güvenli kalamaz. Elektrik sistemlerinin periyodik olarak kontrol edilmesi, kaçak testlerinin yapılması ve bağlantı noktalarının gözden geçirilmesi gerekir. Bununla birlikte, bina kullanıcılarının ve teknik personelin olası acil durum senaryolarında nasıl hareket edeceklerini bilmeleri, felaketin etkilerini azaltmada kritik rol oynar. Tatbikatlar, eğitim programları ve yazılı prosedürler bu sürecin temelini oluşturur.



Görünmeyen Tehlikeye Karşı Görünür Önlemler Alınmalı


Depremler kaçınılmazdır; ancak etkileri doğru mühendislik uygulamalarıyla büyük ölçüde kontrol altına alınabilir. Elektrik sistemleri, yapısal hasardan sonra en büyük hayati tehlikeyi oluşturan ikincil felaketlerin başında geliyor. Bu nedenle, elektriksel deprem koruması bir lüks değil, yaşamsal bir zorunluluktur.

Binanın sadece ayakta kalması deprem güvenliği için yetmez; içerisindeki sistemlerin de güvenli şekilde çalışmaya devam etmesi gerekir. Gözle görülmeyen ama hayati riskler barındıran elektrik altyapısının, deprem senaryoları dikkate alınarak tasarlanması, düzenli denetlenmesi ve eğitimle desteklenmesi şarttır.



Kaynakça

► https://www.emo.org.tr/ekler/afa3192319513a6_ek.pdf
► Elektrik Dünyası Dergisi, Binalarda Elektriksel Deprem Koruması-Turgay Pekirgin
► www.erkemelektrik.com/xlpe-kablo-nedir-teknik-ozellikleri-nelerdir/
► www.cobanogluelektronik.com.tr/blog-detay/sivas-kesintisiz-guc-kaynagi-firmalari
► www.tcetveli.org/ankraj-nedir/