Elektrik sistemlerinde üretilen toplam güç, aktif güç (kW) ve reaktif güç (kVAr) bileşenlerinden oluşur. Aktif güç cihazların gerçek iş yapmasını sağlarken; reaktif güç, manyetik ve elektrik alanların oluşturulması için gereklidir. Reaktif güç, iş üretmese de motorlar, transformatörler ve endüktif yüklerin çalışabilmesi için şebekede dolaşmak zorundadır.

Şebekede fazla reaktif güç bulunması, iletim hatlarında ek yük oluşmasına, gerilim seviyelerinin bozulmasına ve sistemin verimsiz çalışmasına neden olur. Bu durum hem teknik hem de finansal açıdan kayıpları artırır. Bu nedenle elektrik altyapısında güç faktörünün belirli sınırlar içinde tutulması yasal bir zorunluluk haline gelmiştir.



 

Elektrik şebekesinde karşılaşılan yükler genellikle endüktif karakterdedir. Sanayi motorları, kaynak makineleri, transformatörler ve HVAC sistemleri gibi ekipmanlar, şebekeden sürekli olarak reaktif güç çeker. Bu da güç faktörünün 1'in altına düşmesine, yani sistemin daha fazla akım çekerek daha düşük verimle çalışmasına yol açar.

Bununla birlikte kapasitif yükler, özellikle uzun enerji iletim hatlarında veya kompanzasyon sistemlerinde karşımıza çıkar. Kapasitif yükler, şebekeye reaktif güç verir. Bu durum düşük yükleme dönemlerinde, özellikle geceleri, gerilim yükselmelerine ve rezonans risklerine neden olabilir.

Dolayısıyla her iki yük türünün de sistem üzerindeki etkisi farklıdır ve reaktif gücün dinamik olarak yönetilmesini gerektirir. Uygun bir kompanzasyon sistemi, bu yükleri dengeleyerek şebeke sağlığını ve verimliliğini korur.


 

► İlginizi Çekebilir: Elektrik Tesislerinde Güç Faktörü Düzeltme ve Harmonik Filtreleme | 1. Bölüm

 

Modern enerji izleme sistemleri, sadece aktif enerji tüketimini değil; aynı zamanda reaktif güç akışlarını, gerilim-kararlılık analizlerini ve güç faktörü değişimlerini de anlık olarak izleyebilir. Bu sayede kompanzasyon üniteleri gereksiz çalışmaz, enerji kayıpları minimuma indirilir ve sistem operatörleri olası arızalara karşı proaktif önlem alabilir.

Gelişmiş yazılımlarla desteklenen enerji yönetim sistemleri; özellikle üretim tesislerinde reaktif güç limit aşımlarını, ceza risklerini ve kompanzasyon arızalarını anlık olarak raporlayabilir. Bu tür sistemler sayesinde hem enerji verimliliği artar hem de operasyonel süreklilik sağlanır.


 

Ülkemizde yürürlükte olan Elektrik Piyasası Tarifeleri Yönetmeliği uyarınca, belirlenen sınırların dışında reaktif güç kullanımı, elektrik faturalarına ceza bedeli olarak yansıtılmaktadır. Özellikle büyük ölçekli sanayi kuruluşlarında, kompanzasyon sistemlerinin yetersizliği durumunda yıllık binlerce liralık ek maliyet oluşabilir.

Reaktif güç cezaları yalnızca maddi külfet değil, aynı zamanda tesisin enerji performans göstergelerinde düşüşe de yol açar. Bu durum sürdürülebilirlik ve enerji verimliliği hedeflerinin aksamasına neden olabilir. Bu nedenle periyodik bakım, uzaktan izleme ve kompanzasyon sistemlerinin optimizasyonu hem teknik hem de ekonomik açıdan büyük önem taşır.

Reaktif güç, enerji sistemlerinde görünmeyen ancak çok etkili bir güç bileşenidir. Kapasitif ve endüktif yüklerin dengeli yönetilmesi, güç faktörünün iyileştirilmesi ve gelişmiş izleme sistemlerinin kullanılması; sürdürülebilir, ekonomik ve güvenilir enerji altyapıları için vazgeçilmezdir. Modern kompanzasyon sistemleriyle desteklenen enerji izleme çözümleri, işletmelere hem enerji kalitesinde iyileşme hem de maliyet avantajı sağlar.






Kaynakça

► IEEE Std 1459-2010, "Definitions for the Measurement of Electric Power Quantities Under Sinusoidal, Nonsinusoidal, Balanced, or Unbalanced Conditions"
► TS EN 50160, "Voltage Characteristics of Electricity Supplied by Public Distribution Systems"
► Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, "Reaktif Güç ve Kompanzasyon Rehberi", 2023
► ENTES Enerji, “Reaktif Güç Yönetimi ve Kompanzasyon Sistemleri Teknik Raporu”, 2024
► EPDK, “Elektrik Piyasası Tarifeleri Yönetmeliği”, Resmî Gazete, 2021