Elektrik dağıtımında meydana gelen kesintiler, çoğu zaman sadece birkaç saniyelik bir kararma gibi görünse de, aslında milyonlarca liralık üretim kaybına, trafik kazalarına, hatta hastanelerde hayati risklere yol açabiliyor. Türkiye’de 2022 yılında dağıtım şebekelerinde yaşanan arıza kaynaklı elektrik kesintileri nedeniyle toplam kesinti süresi 15.2 milyar dakikayı aştı (EPDK, 2023). İşte tam bu noktada yeni bir soru ortaya çıkıyor: Peki hayatın sürekliliği için "Arızalar" bu kadar kritikse, neden günümüz teknolojisine rağmen manuel olarak bulunmaya çalışılıyor. Bu durumda ne yapılmalı? Cevap, dağıtım şebekelerinin dijitalleşmeye olan ihtiyacı ve burada devreye giren yapay zekâ teknolojilerinde yatıyor.



 

Elektrik dağıtım şebekelerinde yaşanan bir arıza, çoğu zaman bir sigortanın atması gibi küçük bir olay gibi görünse de, işin arka planı oldukça karmaşık. Özellikle yeraltı kablolarında meydana gelen arızaların tespiti, hala çoğu dağıtım bölgesinde “deneme-yanılma” esasına dayalı. Yani ekipler, arızanın nerede olduğunu önce kestirmeye çalışıyor, sonra da fiziki müdahalelerle test ederek buluyor. Bu durum yalnızca zaman kaybına değil, aynı zamanda yüksek iş gücü maliyetlerine ve hizmet kalitesinde düşüşe neden oluyor. Türkiye’de elektrik dağıtımında arıza bildirimlerinin %60’tan fazlası hâlâ manuel olarak açılıyor ve müdahale süresi bazı bölgelerde 1 saati geçebiliyor. Üstelik dağıtım şebekelerinde yaşanan her kesinti, özellikle sanayi bölgelerinde üretim duruşlarına, kritik yapılarda (örneğin hastaneler) büyük risklere yol açıyor. Bu noktada soru şu: Arızaları daha hızlı ve isabetli tespit etmek mümkün mü? İşte bu soruya verilen yanıtlar, artık yapay zekâ tabanlı arıza analiz sistemlerinin geliştirilmesini beraberinde getiriyor.

4
 

Bugün artık elektrik arızalarının sadece yaşandığında değil, yaşanmadan önce tespit edilebilmesi mümkün hale geliyor. Bu teknolojinin merkezinde, büyük veriyi analiz edebilen yapay zekâ algoritmaları bulunuyor. Şebekeye yerleştirilen sensörler, akım-gerilim dalgalanmalarını, sıcaklık artışlarını ve harmonik bozulmaları anlık olarak takip ediyor. Yapay zekâ ise bu verileri değerlendirerek, arıza ihtimali taşıyan bölgelere dair erken uyarılar üretebiliyor. Türkiye’de TEİAŞ, 2023 yılı itibarıyla başlattığı “Şebeke Analitiği” projesiyle, iletim sisteminde anomali tespitine dayalı yapay zekâ uygulamalarını test etmeye başladı. İstanbul’da BEDAŞ, pilot bölgelerde arıza tahmin algoritmalarını devreye aldı. Globalde ise Amerika merkezli Uplight firması, 2021 yılında bazı eyaletlerde akıllı sayaç verilerine dayalı önleyici bakım sistemlerini devreye alarak %30 oranında daha az kesinti süresi sağladı. Benzer şekilde Avrupa’da Siemens ve Schneider Electric, yapay zekâ destekli bakım sistemleri ile elektrik şebekelerinde kestirimci bakım çözümleri geliştiriyor. Kısacası, artık bakım ekipleri sahaya "sorunu bulmaya" değil, doğrudan "müdahale etmeye" gidiyor. Bu da hem zaman kazandırıyor hem de enerji kullanıcılarının yaşadığı kesinti süresini ciddi şekilde azaltıyor.
 

►İlginizi Çekebilir: Yapay Zeka ile Hızlı Prototipleme

 

Tüm bu gelişmelerin ışığında, artık sadece geçmiş verilerle değil, gerçek zamanlı gözlem ve simülasyonlarla geleceği öngörme noktasına gelmiş durumdayız. Bu noktada karşımıza çıkan en dikkat çekici teknolojilerden biri de "dijital ikiz" kavramı. Basitçe anlatmak gerekirse; dijital ikiz, enerji altyapısındaki bir ekipmanın ya da sistemin sanal bir kopyasını oluşturmak demek. Böylece örneğin bir trafo merkezinin ya da bir enerji nakil hattının dijital modeli üzerinden anlık veriler izlenebiliyor, davranışları simüle edilebiliyor ve olası arızalar henüz gerçekleşmeden fark edilebiliyor.

Bu teknolojiyi sadece büyük sanayi ülkeleri değil, Türkiye’deki enerji şirketleri de giderek daha fazla benimsemeye başlıyor. TEDAŞ’ın ve bazı özel dağıtım firmalarının dijitalleşme adımları buna örnek gösterilebilirken, dünyada da Siemens, ABB ve GE gibi devler bu alana ciddi yatırımlar yapıyor. Sonuç olarak, enerji şebekelerinde yalnızca daha hızlı müdahale değil, aynı zamanda daha güvenli, daha az kesintili ve daha sürdürülebilir bir gelecek hedefleniyor.

Enerji depolama ve arıza tahmini gibi zorluklara getirilen çözümler dünya genelinde hızla gelişirken, Türkiye de bu teknolojik dönüşümün dışında kalmıyor. Özellikle enerji arz güvenliğinin ön plana çıktığı bu dönemde, dijital ikizler, yapay zekâ destekli bakım sistemleri ve gelişmiş veri analizi yöntemleri gibi teknolojiler giderek daha fazla benimseniyor. TEDAŞ’ın dijitalleşme adımları, TEİAŞ’ın SCADA sistemleriyle şebekeyi anlık olarak izleme kapasitesi ve EPDK’nın enerji depolama yönetmeliğiyle yaptığı yeni düzenlemeler bu dönüşümün yapı taşlarını oluşturuyor.

Bununla birlikte, özel sektör de bu teknolojik dönüşümde önemli bir rol oynuyor. Örneğin Enerjisa, “Akıllı Şebekeler” kapsamında saha ekipmanlarının uzaktan izlenmesini ve yönetilmesini sağlayan sistemler üzerinde çalışıyor. SEDAŞ (Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.), dijital bakım platformları ve mobil denetim uygulamalarıyla arızaları önceden tahmin etmeye başladı. ADM Elektrik ise Ege Bölgesi’nde bazı dağıtım hatlarında pilot olarak dijital ikiz uygulamaları test ediyor. Her ne kadar bu alandaki yatırımlar henüz sınırlı olsa da, Türkiye bu teknolojileri tanıma ve uygulama konusunda önemli bir eşiği geçmiş durumda. Tüm bu gelişmeler, enerji sektörümüzün sadece arızalara tepki veren değil, aynı zamanda sorunları önceden görebilen, daha akıllı ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşmasına zemin hazırlıyor.
 

Enerji şebekelerinde arıza tespiti artık sadece arıza olduktan sonra müdahale etmekle sınırlı değil; yapay zekâ ve dijital ikiz teknolojileri sayesinde sorunlar henüz ortaya çıkmadan fark edilebiliyor. Türkiye’de Enerjisa, ADM Elektrik gibi firmalar bu alanda önemli adımlar atarken, dünya genelinde Siemens, GE ve ABB gibi devler, şebekelerin dijital kopyalarını oluşturarak çok daha hızlı, güvenli ve verimli çözümler geliştirmeye devam ediyor. Henüz yolun başında olsak da, gelişen yazılım altyapıları, ucuzlayan sensör teknolojileri ve artan veri kapasitesiyle birlikte bu sistemlerin daha yaygın hale gelmesi an meselesi. Gelecekte enerji altyapımız; sadece fiziksel değil, aynı zamanda dijital zekâya da sahip olacak. Bu da demek oluyor ki, bir gün arızaları biz değil, yapay zekâ bize haber verecek. Hem de çok daha hızlı ve doğru şekilde.


Yazar: Erdem SEZGİN


Kaynakça

► https://www.epdk.gov.tr
► https://www.bedas.com.tr
► tubitak.gov.tr/sites/default/files/2025-03/TUBITAK_2024_Yili_Faaliyet_Raporu.pdf
►www.tesab.org.tr/attachments/article/184/TESAB%20Bülten%2057.%20Sayı%20Şubat%202025.pdf
► blog.se.com/industry/2024/12/03/the-future-of-maintenance-with-cbm/
www.sango-automation.com/news/schneider-electric-uses-ai-powered-predictive-79185206.html
► www.zorluenerji.com.tr/uploads/pdf/pdflist/yillik-entegre-faaliyet-raporu-5.pdf
► www.bedas.com.tr/assets/uploadedFiles/kwdergiler/kw-dergisi-11-yeni-sayisi.pdf
► www.bedas.com.tr/assets/uploadedFiles/kwdergiler/kw_sayi2.pdf
► www.siemens.com/us/en/products/energy/energy-automation-and-smart-grid/power-quality-measurement/power-quality-in-production.html
► https://www.gevernova.com/software/innovation/digital-twin-technology
► https://www.mikrodev.com/tr/scada-nedir/