Atatürk ve Kayseri Uçak Fabrikası

Cumhuriyetimizin kurucusu ulu önder M. Kemal Atatürk'ün aramızdan ayrılışının yıldönümünde Gazi Paşa'yı, bu ülkeye kazandırmış olduğu uçak fabrikasının tarihini, özelliklerini, başarısını ve kapatılma sebeplerini inceleyerek anıyoruz.

A- A+

10.11.2014 tarihli yazı 27275 kez okunmuştur.

Atatürk Fabrika Uçak TOMTAŞ Eskişehir Kayseri Havacılık Sanayi

Osmanlı'dan Türkiye Cumhuriyeti'ne Uçak Sanayi ve TOMTAŞ

Cumhuriyetimizin kurucusu ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet'in temellerini atarken, havacılık sanayiye de büyük önem vermiştir. Gazi Paşa'nın bu ülkeye, bu millete kazandırmış olduğu en büyük eserlerden birisi de Kayseri'de kurmuş olduğu uçak fabrikasıdır. Paşa, çöp olarak görülen ve eskimiş olan teknolojilerin, özellikle ekonomik olarak zor zamanlarda, büyük paralar vererek ülkeye getirilmesine karşı çıkmış ve yerli sanayinin gelişmesi için birçok adım atmıştır. Bunlardan birisi de Kayseri Uçak Fabrikası'dır.

►İlginizi Çekebilir: Sönmeyen Umut| Türk Havacılık Sanayi 1. Bölüm

Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda devletin bütçesine göre büyük maliyeti olduğu için ilk olarak Alman Junkers firması ile sermaye tutarı yaklaşık 3,5 milyon TL olan bir anlaşma yapılmıştı. Ancak firma ile daha ilk başlarda sorunlar çıkmaya başlamış ve firmanın iflasa sürüklenmesiyle, ortaklığın ismi Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi yani TOMTAŞ olarak değiştirilmiştir. Merkezi Ankara olan şirketin sermayesi 125.000 TL olarak Türk Hava Kurumu tarafından ödenmiş ve uçakların bakımının Eskişehir'deki tesislerde yapılması kararlaştırılmıştır. TOMTAŞ 1926'da 50 Türk, 120 Alman personel ile çalışmaya başlamış ve 1 yıl içinde A–20, F–13 ve G–23 uçaklarının bakım ve onarımına başlanmıştır.

Kayseri Uçak Fabrikası

Junkers firmasının ekonomik sıkıntılarından, dönemin ekonomik şartlarından dolayı ve kurumun siyasi tartışmalara ve müdahalelere açık olması sebebiyle TOMTAŞ bir süre sonra kapanmış ve Türk Tayyare Cemiyeti’ne devredilmiştir. Ancak devredilen fabrika Milli Savunma Bakanlığı tarafından tekrar açılmıştır. İlk müdürü Hv. Bnb. Murat Başaran olan fabrika, Amerika ile lisans anlaşmaları yaparak uçak üretimine başlamış ve zamanla piyasada söz sahibi olmuştur.

►İlginizi Çekebilir: Cumhuriyet Tarihinde Sanayi

1931 yılında tamamen Milli Savunma Bakanlığına devredilen fabrika, 1935 yılına kadar üç farklı tipte 50 adet planör Türkkuşu üretilmiştir. Zamanla Alman ve Polonyalı firmalarla lisans anlaşması yapan fabrika, Alman Gotha 145 uçaklarından 45 adet, Polonya PZL-24A-24C tipi 20 adet uçak üretmiştir ve fabrika ayda 4 uçak üretebilecek kapasiteye erişmiştir. Atatürk'ün ölümünden sonra, fabrika hızını ve kapasitesini artırarak üretime devam etmiş ve 1939 yılında Türk Hava Kuvvetleri'nin idaresine geçmiştir. 1926'dan itibaren fabrikanın yaptığı uçak sayısı 150'yi geçmiş ve sadece yurtiçinde kullanılmamış, diğer ülkelere de gönderilmiştir. Hatta Hollanda gibi bazı Avrupa ülkeleri sipariş vermektedir.

Kayseri Uçak Fabrikasının Kapanması ve Teoriler

Uçak fabrikasının kapasitesinin ve piyasadaki yerinin hızla büyümesi devam ederken 2. Dünya Savaşı'ndan sonra Amerikan Marshall yardımları ile ülkeye bol miktarda uçak girmiş ve yerli üretilen uçağa ilgi azalmıştır veya azaltılmıştır. Bundan sonra Türkiye üretmekten çok hazır olarak almaya yönelmiştir ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün büyük bir istek ve önemle kurmuş olduğu, devam etmesi halinde Cumhuriyet sanayisinin en büyük kalelerinden biri olacak olan Kayseri Uçak Fabrikası'nda üretimler durdurulmuş ve tesisler Kayseri Hava İkmal ve Bakım Merkezi ismini alarak uçak bakım ve onarım tesisi olmuştur.

Fabrikanın kapatılmasının sebepleri arasında, dönemin önde gelen siyasi düşünceleri yer almaktadır. Sonuç olarak Gazi Paşa'nın bu ülkeye bırakmış olduğu en büyük eserlerden biri olan Kayseri Uçak Fabrikası'nın kapatılması, o dönem için kıyaslandığında böylesine büyük bir girişimin ve başarının engellenmesi büyük bir kayıp ve başarısızlıktır. Eğer yaşasaydı bu esere büyük bir güvenle sahip çıkacağı ve büyüteceği kesin olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ü bir kez daha saygıyla anıyoruz.