elektrik port üyelik servisleri elektrik port üyelik servisleri

Özel Dosya |
Aşırı Akım Röle Koordinasyonu
(IEC-SI Standartına Göre)

Sistemde oluşabilecek bir arıza durumunda sistemdeki akım değerleri nominal değerlerinin çok üzerindeki seviyelere ulaşabilmektedir. Bu değerlerin çok yükselmesi sistemi ve tüketiciyi direkt olarak etkilemektedir. Sistemde çeşitli nedenlerle oluşan arızaların şebekeyi ve elektriksel donanımları etkilemesini önlemek için çeşitli koruma elemanları kullanılmaktadır. Bu elemanlardan biri de kesicilerdir. Kesicilerle birlikte öncelikli olarak akla gelen konulardan biri de kesiciye açma ve kapama sinyalini gönderen aşırı akım röleleridir. Aşırı akım röleleri yapı olarak kolay gözükse de kullanımında en büyük sıkıntı koordinasyonu yapılırken yani birbirlerine göre koordine edilmesi sırasında yaşanmaktadır. IEC-SI Standartına göre basit olarak koordinasyonun nasıl yapılacağını yazımızın devamında bulabilirsiniz.



A- A+
08.02.2013 tarihli yazı 52450 kez okunmuştur.
Kaynaktan en uzaktaki tüketiciye ardarda bara sistemlerinden oluşan sistemde (Şekil 1), bir arızayı gören rölelerin kaynaktan uzak olanın daha önce, yakın olanın ise daha sonra çalışmasına "seçici çalışma" denmektedir. Bu şekilde çalışmayı sağlayan ayar sistemine ‘"röle koordinasyonu" denir.

Sistemin bu kadar karmaşık çözüm gerektirmesi, kaynağa en yakın rölenin gecikme süresinin max. 2,5 saniyeyle sınırlandırılmış olmasıdır. Baralardan geçen akımlara dikkat etmediğimiz takdirde yani sadece zaman bazlı olarak röleleri koordine edilmeye çalışıldığı takdirde kaynağa en yakın rölenin açması için geçen süre çok yüksek olacağından sistemin tam olarak korunması mümkün olmayacaktır.

5 baralı bir sistemde 4 rölenin nasıl koordine edildiğini incelemeye başlıyoruz. Sistemi yoğunluklu olarak kullanılan ters aşırı akım röleleriyle koordine edeceğiz.



Şekil 1: Koordinasyonun Yapılacağı 5 Baralı Sistem

Şimdi ki koordinasyonu şeklini yukardaki sisteme göre yapacağız. Röleler, devre kesicileri ile birlikte R1, R2, R3, R4 olarak etiketledik.

Faz Rölesi Ayarı ve Koordinasyon Verileri
Tablo 1: Baraların yüklenme ve hata akımları (Bu değerler önceden hesaplanmıştır)

Bara Max. Yüklenme Akımı Min. Hata Akımı Max. Hata Akımı  
A Barası 50 500 500  
B Barası 50 650 1200  
C Barası 100 1100 2000  
D Barası 50 1600 3500  

Tablo 1’ de  verilen veriler doğrultusunda bu rölelerin ayarları, baralardan geçen yük akım ayarlarına göre yapılmalıdır. Aslında, kondansitif akım ayarlarına karar vermek için max yüklenme koşulları dikkate alınmalıdır.

Genelde açma akımı için max. yük akımının 1,25 katına ayarlama kuralı kullanılmaktadır. Başka bir kural ise minimum arıza akımını, açma akımının 2/3’üne sınırlamaktır.

R2 rölesinin açma akımını bulmak için sadece CB arasındaki hata akımına göre karar vermek yeterli değildir. Çünkü R2 rölesi geri bildirim durumunda BA bölümündeki R1 rölesi veya CB ile ilgili devrelere etki edemez. Bu nedenle R2 rölesiyle korunacak minimum hata akımı 250 A’dir. Şimdide R1’e eşit olacak bir R2 açma akımı seçelim. Ancak, R1 ve R2 için aynı TMS kullanılırsa sıkıntılara neden olur. Eğer F1 arızası için R1 arızayı durdurabilirse sıkıntı olmaz ancak ilk R2 açarsa, B düğümünde istenmeyen bir yüklenme olur ve bu B barasında kayıp olur. Bu R2 rölesi için başka bir ayar şartını gerektirir. BA bölümündeki arızaların çözümü için R1 rölesi tercih edilmelidir.

Bu bahsettiğimi R1 rölesini tercih etme durumu 2 şekilde elde edilebilir:

1.  R1 rölesi R2 rölesine sinyal gönderir.
2.  R2 rölesi konservatif olarak, R1’ in harekete geçmesini bekler.

Eğer röleler arasında iletişim yoksa 2. si daha iyi bir seçenektir.


Faz Arızası Durumunda IEC-SI (Standart Inverse) Karakteristiğine Göre Koordinasyon


Bu örnekte R1-R4 rölelerini IEC-SI karakteristiğini kullanarak, koordine edeceğiz. Karakteristik IEC-SI standardına göre karakteristik denklemi ve işlemler sonucu oluşması beklenen karakteristik grafiği Şekil 2'de verilmiştir.
 
    Açıklama: G:\Aşırı Akım\Proje III\Normal Inverse.jpg
Şekil 2: IEC-SI Karakteristiği Denklemi ve Grafiği


Tablo 2: Aşırı Akım Koruma için PSM ve TMS Değerleri
 
Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Faz Hatası Röle Koordinasyonu.jpg      


(1)   R2 Rölesi için kullanılan TMS değeri için
(2)   R3 Rölesi için kullanılan TMS değeri için
(3)   R4 Rölesi için kullanılan TMS değeri için

IEC- SI Karakteristiği ana denklemi aşağıdaki gibidir,



 

1. Adım [Röle 1 (R1)]


Önce R1 rölesini kuracağız bunun için TMS=0,025 olarak seçeceğiz. Kasıtlı olarak zaman gecikmesi sağlayamayız. Çünkü R1’i destekleyici bir röle yoktur.

Önceden seçilen R1 rölesinin açma akımını 160 A olarak aldık. Açma akımı seçilirken min. açma akımıyla, max. açma akımı arasında bir değer seçilmelidir. Genelde bu değer max. açma akımına yakın bir değer seçilir.)

AB baraları arasındaki max. akımı 500 A'dir.

PSM = Arıza Akımı / Açma Akımı = 500/160; PSM=3,125

TMS = 0,025 alınır.

2.  Adım [Röle 2 (R2)]: 


Açma akımı 167 A olduğunu Tablo 2'den gördük. [250X(2/3) = 167 A]

R2 rölesinin PSM ayar değeri R1 e yakın arıza için R1 ve R2 rölelerinin koordinasyonunu yapılacak bu yolla büyük PSM değeri bulunacaktır.

Diğer alternatif ise uzak besleyici için minimum arıza akımına göre koordine etmek olacaktır. (Ifmin). Ancak koordinasyon için Ifmax seçilir. Çünkü TCC’ ye göre hareket edilir TMS1 ve TMS2 (TMS2>TMS1) olduğundan daha büyük bir PSM değeri çıkacaktır. Ancak bundan ayrı olarak PSM azaltılmalıdır. Eğer büyük PSM değerinde röleleri koordine edersek, daha düşük değerlerde otomatik olarak yorumlanabilir.

PSM = Arıza Akımı / Aktif Açma Akımı = 500/167 = 2,99

R2 rölesinin beklenen çalışma süresi = 0,15+0,3=0,45 saniye




Şimdi BC baraları arasında max. arıza akımına göre (1200A)

PSM = 1200/167 = 7,185



Benzer şekilde tüm rölelerin koordinasyonunu yapabiliriz.
 

3. Adım [Röle 3 (R3)]:

 
PSM= 1200/400 = 3
 
t=0,24+0,3= 0,54 saniye
 

 
Şimdi CD baraları arasında max. arıza akımına göre (2000 A)

PSM = Max. Arıza Akımı / Aktif Açma Akımı = 2000/400 = 5 ve
TMS = 0,86'dır.
   

 

4. Adım [Röle 4 (R4)]:


PSM = 2000/700 = 2,85714

t =  0,34 + 0,3 = 0,64



 
DE baraları arasındaki max arıza akımına göre (3500 A)
 
PSM = Max. Arıza Akımı / Aktif Açma Akımı = 3500/700 = 5 ve
TMS = 0,097 dır.

   



Faz Hatasına Göre Yapılan Koordinasyonunun Grafiksel İncelenmesi

Bu bölümde yukarıda hesapladığımız değerleri grafik üzerinde inceleyeceğiz.
 
1. Adım

Şekil 3'de ki F1 Arıza durumuna göre R1 rölesine ait karakteristik eğrisi oluşturulacaktır.
 
 
Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step11.jpg
Şekil 3: F1 Arıza Durumunda R1 Röle Ayarı
 

► R1 rölesi kapalı durumda
 Açma Akımı 167 A’e ayarlanmış durumda
 TMS değeri 0,025’ e ayarlandı
 F1 için R1 in zaman gecikmesi ‘’a’’

Yukarıda belirtilen işlem basamakları izlenerek R1 rölesi için karakteristik eğrisinin oluşturduğumuz takdirde Grafik 1’i elde etmiş olduk.
 
                    Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step1.jpg
Grafik 1: Faz Arızası İçin Röle Koordinasyonu (R1 Rölesi Karakteristik Eğrisi)
 
2. Adım

 
Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step22.jpg

Şekil 4: F1 Arıza Durumunda R1 ve R2 Röle Ayarı
 
  R2 rölesi kurulan 2. röledir.
 Rölenin geri bildirim akımı 167 A
 Sonraki Açma Süresi Aralığı 0,3 saniye (0,15+0,3=0,45 saniye)
 TMS değeri 0,07 alındı.
  F1 için R2 zaman gecikmesi ‘’b’’ dir.
 
Yukarıdaki işlem basamakları tamamlandıktan sonra R2 rölesinin karakteristik eğrisi R1 rölesine göre Grafik 2’de gösterildiği gibi olur.
 
                    Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step2..jpg
Grafik 2: F1 Arızası İçin Röle Koordinasyonu (R2 Rölesi Karakteristik Eğrisi)

3. Adım

Şekil 5’de ki F2 arıza durumuna göre koordinesi sonucu R3 rölesine ait karakteristik eğrisi oluşturulacaktır.

 
Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step33.jpg
Şekil 5: F2 Arıza Durumunda R3 Röle Ayarı
 
   R3 rölesi kurulur
   F2 için R2’nin zaman gecikmesi ‘’c’’ noktasıdır. F2 arızası için R3 rölesi açmalıdır.
   400 A açma akımı olarak kurulur.
  TMS 0,086 alınır.
 
Yukarıdaki işlem basamakları tamamlandıktan sonra R3 rölesine  ait karakteristik grafiği Grafik 3’de gösterildiği gibi olur.
 
                    
Grafik 3: F2 Arızası Durumunda  Röle Koordinasyonu (R3 Rölesi Karakteristik Eğrisi)
 
4. Adım

Şekil 6'da ki F4 Arıza durumuna göre R4 rölesine ait karakteristik eğrisi oluşturulacaktır.
 
Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step44.jpg
Şekil 6: F4 Arıza Durumunda R4 Röle Ayarı

Bunun için şu işlem basamakları sırasıyla gerçekleştirilir.

 R4 rölesi kurulur.
► F3 arızası için R3 çalışma noktası ‘’e’’
  F3 arızasında R4 rölesi açmalıdır.
  Açma akımı 700 A
  TMS 0,097 alınır.
 
Bu işlem basamakları gerçekleştirildikten sonra R4 rölesine ait grafik, Grafik 4’te ki gibi olur.
 
                    Açıklama: F:\Aşırı Akım\Proje III\Step4.jpg
Grafik 4: F3 Arızası Durumunda Röle Koordinasyonu (R4 Rölesi Karakteristik Eğrisi

Bu dört adımın tamamlanmasıyla IEC-SI sistemine göre röle koordinasyonu tamamlanmış olur. Şekiller ve grafiklerden de anlaşılacağı gibi adım ve atlama yapmadan gidilerek koordinasyon rahatlıkla sağlanmış olur.

Ayrıca röle koordinasyonunda akım transformatörleri dikkatle incelenerek sistem koordine edilmelidir.


Kaynak:

Bombay Üniversitesi Güç Sistemlerinin Korunması Ders Notları, Hindistan
Çağdaş Ozan Pamuk Çağdaş Ozan Pamuk Yazar Hakkında Tüm yazıları Mesaj gönder Yazdır



Aktif etkinlik bulunmamaktadır.
ANKET
Endüstri 4.0 için En Hazır Sektör Hangisidir

Sonuçlar