Bir elektrik kaçağının ilk ve en tipik belirtisi, hiçbir cihaz çalışmazken bile devre kesicilerin veya kaçak akım rölelerinin aniden atmasıdır. Bu durum, sistemde fazdan çıkan akımın nötr üzerinden eşit şekilde geri dönmediği anlamına gelir. Aradaki bu fark, insan vücudu üzerinden ya da zayıflamış izolasyon yoluyla toprağa yöneliyor olabilir. Özellikle banyo, bodrum gibi nemli mahallerde zamanla gevşeyen bağlantılar ve yalıtımı yıpranan kablolar, kaçak akımların en sık gözlendiği yerlerdir. Bu noktada önemli olan, sadece sigortayı değiştirip geçici çözüm üretmek değil; tesisatın tamamını test edebilmek için izolasyon direnci ölçümü gibi profesyonel kontrollerin yapılmasıdır. Çünkü bir sistemde arızalı bileşenleri sadece dış belirtilerle tespit etmeye çalışmak, yangına davetiye çıkarmak anlamına gelir.



Elektrik kaçağının bir diğer sinyali ise kullanıcıların çoğu zaman ‘hafif çarpılma’ olarak tarif ettiği durumdur. Özellikle çamaşır veya bulaşık makinesi, kombi ya da metal gövdeli bir buzdolabına çıplak elle dokunulduğunda hissedilen bu sarsıntı, aslında ciddi bir uyarıdır. Bu durum, cihaz gövdesinde bir potansiyel fark oluştuğunu, yani elektrik kaçaklarının topraklama hattı üzerinden tahliye edilemediğini gösterir. Ne yazık ki ülkemizde hâlâ birçok konutta eski TN-C tipi sistemler kullanılmakta ve bu sistemlerde nötr-toprak aynı hat üzerinden taşındığı için güvenli bir boşaltım sağlanamamaktadır. Bu gibi durumlarda sadece priz değişimi değil, topraklama sisteminin baştan gözden geçirilmesi gerekir. Modern elektrik güvenlik standartlarına göre her konutun panosunda en az bir adet kaçak akım koruma rölesi (RCD) bulunmalı ve tüm cihazlar yalnızca topraklı prizlerde kullanılmalıdır. Aksi halde bu “küçük çarpılmalar” bir gün ölümcül bir kazaya dönüşebilir.



Bazı durumlarda, kullanıcılar farkında bile olmadan bir elektrik kaçağına uzun süre maruz kalabilir. Örneğin, fark edilmeyen ancak cihaz içlerinde süregelen küçük kaçaklar, zamanla kablo izolasyonlarını zayıflatır ve yüksek sıcaklıklara neden olur. Bu da genellikle evin belirli bir bölgesinden gelen yanık kokusu, priz çevresinde gözlenen renk değişimleri ya da hafif duman ile kendini belli eder. Bu kokular çoğu zaman önemsenmez, pencere açılarak geçiştirilir. Oysa bu belirtiler, lokal ısınmanın sonucu olarak eriyen kablo kılıflarının uyarısıdır. Eğer priz çevresinde elle hissedilen bir sıcaklık farkı varsa, o noktada sadece bir aşırı yükleme değil, aynı zamanda düşük kaliteli malzeme kullanımı ya da gevşek bağlantıdan kaynaklanan termal stres de mevcuttur. Böyle durumlarda panolarda ve prizlerde termal kamera ile yapılacak bir tarama, riskli noktaların önceden tespit edilmesini sağlar. Bu yöntem özellikle eski yapılarda, sıva altı tesisatlarda hayati öneme sahiptir.



Elektrik kaçaklarının daha az fark edilen ama ekonomik olarak hissedilen bir başka belirtisi de artan elektrik faturalarıdır. Kullanım alışkanlıkları değişmemesine rağmen faturada görülen anormal artışlar, sistemde arka planda çalışan kaçak devrelerin varlığına işaret edebilir. Bu kaçaklar genellikle bozuk LED sürücüler, eski adaptörler ya da gece boyunca açık kalan elektronik kontrol kartları gibi küçük ama sürekli enerji çeken bileşenlerden kaynaklanır. Bunlar çoğu zaman kullanıcıların dikkatinden kaçar çünkü gözle görülür bir arıza oluşturmazlar. Ancak sayaçtan sonra yapılan doğrudan tüketim ölçümleriyle, tüm cihazlar kapatıldığında bile tüketim varsa, sistemde enerji sızıntısı olduğu net bir şekilde anlaşılır. Bu nedenle özellikle yeni nesil akıllı sayaçlar ve priz bazlı enerji analiz cihazları, evlerde enerjinin nereye gittiğini anlamak açısından çok değerlidir.

Son olarak, konutlarda hâlâ yaygın şekilde karşılaşılan en tehlikeli durumlardan biri, hiç topraklaması olmayan sistemlerde çalışan cihazlardır. Bu tür tesisatlarda, prizdeki faz ya da nötr hattı gövdeye kaçtığında, kullanıcıyla temas ettiğinde cihazın gövdesi potansiyel fark oluşturur ve çarpılma riski doğar. Bu durum özellikle eski yapılar, kaçak yapılaşma alanları ya da kırsal bölgelerde oldukça yaygındır. Priz test cihazları ile kolaylıkla kontrol edilebilecek bu tür topraksız sistemler, mutlaka güncellenmeli; TN-C sistemler TN-S sistemlere dönüştürülmelidir. Panodan itibaren ayrı bir topraklama hattı çekilmeli ve her prizde toprak ucu sürekliliği test edilmelidir.
 

Sonuç olarak, elektrik kaçağı sıradan bir arıza değil, doğrudan can güvenliğini tehdit eden ciddi bir tehlikedir. Bu tehlike, çoğu zaman ev sakinlerinin gözünden kaçan küçük sinyallerle kendini belli eder. Ancak bir mühendis olarak söyleyebilirim ki, bu sinyalleri doğru yorumlayan ve sistematik bir yaklaşımla değerlendiren herkes, evini güvenli hale getirebilir. Kaçak akım rölesi kullanımının zorunlu hâle getirilmesi, topraklama testlerinin periyodik olarak yapılması ve profesyonel ölçüm ekipmanlarıyla desteklenen denetimler, bu görünmeyen düşmana karşı en güçlü savunmamızdır. Unutmayın; elektrik, doğru mühendislikle dosttur, ihmal edildiğinde ise en büyük tehdide dönüşebilir.

► Ana şalteri kapatın. Elektrik akışını derhal kesin. Bu, yangının büyümesini engeller.
► Varsa yangın alarm butonuna basarak alarm sistemini devreye alın.
► Yavaş ve panik yapmadan çevrenizi uyandırın. Duman ve yanık kokusunu hisseden herkesin uyanmasını sağlayın.
► Binayı derhal terk edin. Kapı ve pencereyi kapatabilirseniz, kapatın. Tekrar binaya dönmeyin.
► İtfaiyeyi arayın (110) – Profesyonel yardım çağırın.
► Yangın kontrol altına alındıktan sonra, bir uzman elektrikçi çağırarak tesisatı kontrol ettirin.


Kaynaklar

► IEC 60364 - Electrical Installations in Buildings
► TS EN 61008-1 - Kaçak Akım Koruma Röleleri Standardı
► TEDAŞ Teknik Şartnameleri
► EMO - Elektrik Tesisat Güvenliği Raporu (2024)