Büyük Britanya tarihindeki en büyük elektrik iletim yatırımı olarak tanımlanan bu proje, İskoçya ve İngiltere arasında HVDC (Yüksek Gerilim Doğru Akım) kablolarıyla elektrik iletimini karadan ve su altından sağlayacaktır. Proje tek bir hat olmak yerine birden fazla hat içermektedir. Bu sayede tek bir iletim hattına bağlılık gerekmemektedir. Bu hatlar şu an için EGL1, EGL2, EGL3, EGL4 ve EGL5 olmak üzere 5 tanedir. EGL1 ve EGL2 hatlarının yapımı başlamış, diğer hatların da planlanma ve onaylanma süreci devam etmektedir.

Dünya artık fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarına yöneliyor. Elektrik üretimi için de yenilenebilir enerji kaynakları önemlidir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler elektrik üretiminde kullanılan kaynakların tamamını yenilenebilir enerji kaynaklarından oluşturmayı hedefliyor. 2023 yılında İskoçya’da üretilen elektrik enerjisinin %87’si yenilenebilir enerji kaynaklarından gelmiştir. Bununla beraber İskoçya her yıl ihtiyacından fazla elektrik üretebilmektedir. Sanayi yoğunluğu fazla olmayan bir bölge olduğu için İngiltere gibi sanayi yoğunluğu daha fazla olan ülkelerin elektriğe daha çok ihtiyacı vardır. Projenin yürütülmesindeki asıl amaç budur. İletilen elektriğin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmesi de sürdürülebilirliğe önemli seviyede katkı sağlamaktadır.

Aşağıdaki görselde EGL1’in başlangıç noktası olan İskoçya’nın Torness bölgesi yer almaktadır.



 

Genelde elektrik iletiminde kayıpları minimum seviyede tutmak için elektriği AC olarak iletiriz. Transformatörler sayesinde gerilimleri yükseltip düşürmek daha kolaydır. Gerilim yükseldikçe kayıplar azalır ve AC iletim DC iletime göre daha verimli olur. Ayrıca şebekeler de AC olduğundan bağlantı daha kolay olur. Ancak bu yöntem kısa ve orta mesafe uzaklıklarda geçerlidir. Çok uzun hatlarda ve deniz altı hatlarında DC iletim çok daha verimli olur ve tercih edilir. Bahsettiğimiz kayıplar çok uzun hatlarda DC iletimde daha az olur, dolayısıyla daha verimlidir. AC iletim hatları deniz altında kapasitesi çok yüksek olur, bu sebeple bir süre sonra reaktif güç daha fazla taşınmaya başlar. Kısacası çok uzun hatlarda ve deniz altı hatlarında AC iletimde kapasitif ve endüktif reaktif güç etkileri oluşur, DC hatlarda ise reaktif güç olmadığından hattın tamamı neredeyse aktif güç taşıyabilir. Eastern Green Links projesinde de HVDC iletim hatları kullanılır.




 

Eastern Green Links projesinin ilk hattı olan EGL1, İskoçya’nın Torness bölgesinden İngiltere’nin County Durham bölgesindeki Hawthorn Pit trafo merkezine uzanan 196 km uzunluğa sahip hattır. EGL1’in yapımı 2025 yılında başlamış olup 2029 yılında bitmesi ve devreye alınması planlanmaktadır. Bu hattın kapasitesi 2 GW olacaktır, yani yaklaşık 2 milyon eve güç verebilecek kadar elektrik taşınacaktır. Bu değer de 525 kV olarak hesaplanmıştır. EGL1 hattının resmi bütçesi 2,54 milyar dolardır ancak güncel piyasa koşulları, enflasyon gibi etkenleri ele alırsak 3 milyar dolara çıkması tahmin ediliyor.




Peki bu hat elektriği nasıl iletecek?

Çalışma prensibine göz atalım. Öncelikle İskoçya’da üretilen elektrik iletimin başlayacağı yerin yakınındaki trafo merkezine (Substation) iletilir. Burada AC elektriğin gerilimi iletimin değerine göre ayarlanır ve dönüştürücü istasyona iletilir (Converter Station). Dönüştürücü istasyonun görevi AC elektriği DC elektriğe çevirmektir. HVDC elektriğe çevrildikten sonra kablolar yardımıyla elektrik hattın diğer ucuna taşınır. Bu kısımda 196 km uzunluğundaki hattın ilk 10 km’si İskoçya’da karada, son 10 km’si de İngiltere’de karada bulunmaktadır. Arada kalan 176 km’lik kısımda elektrik deniz altından iletilmektedir. Daha sonra elektrik hattın sonundaki dönüştürücü istasyona gelir ve burada DC’den AC’ye çevrilir. Bunun sebebi şebekelerin AC ile çalışmasıdır. Sonrasında trafo merkezine iletilen AC elektrik gerilim değeri ayarlanarak şebekeye iletilir ve elektrik dağıtımı başlar. EGL1’in çalışma prensibinin şemasını aşağıda görebilirsiniz.



 

EGL2 ise İskoçya’nın Peterhead bölgesinden İngiltere’nin Yorkshire bölgesine kadar olan yaklaşık 505 km uzunluğa sahip iletim hattıdır. EGL2 de 2 GW güç kapasitesine sahiptir ve 525 kV elektrik taşıyacaktır. EGL2 hattının resmi bütçesi de 4,38 milyar dolar olsa da ek maliyetlerle birlikte 5,5 milyar dolara kadar çıkabileceği tahmin ediliyor. EGL1 gibi EGL2’nin de yapımına 2025 yılında başlanmıştır, 2029 yılında bitmesi planlanmaktadır. Bu iki hat toplamda 4 GW gibi büyük bir enerji sağlayarak İngiltere’nin elektrik üretimine katkı sağlayacaktır.

Eastern Green Links projesi kapsamında EGL1 ve EGL2 hatları onaylanmış ve yapımına başlanmıştır. Bu hatların yapımına başlamadan önce detaylı araştırmalar yapılmalı, yerel halka danışılmalı, standartlara uygun planlamalar yapılmalı ve gerekli kurumlardan onay alınılmalıdır. Dolayısıyla projenin teklifi, onaylanması, yapımı ve devreye alımıyla beraber uzun bir süreç söz konusudur. EGL3, EGL4 ve EGL5 hatları ise henüz yolun başındadır dersek yanlış olmaz. Kısacası EGL1 ve EGL2 hatlarının yapımı devam ederken EGL3, EGL4 ve EGL5 hatlarının planlanması ve tekliflendirilmesi devam etmektedir.

Kaynakça

► OFGEM (Office of Gas and Electricity Markets) - ofgem.gov.uk
► Eastern Green Link 1 - easterngreenlink1.co.uk
► Eastern Green Link 2 - easterngreenlink2.co.uk
► National Grid - nationalgrid.com