Bölgesel Enerji Kesintileri (ing. “Power Outage” veya “Blackout”) dağıtım veya iletim tesislerinde yaşanan çeşitli problemler sebebiyle çok miktarda tüketiciyi etkileyen en önemli güç kalitesi problemlerinden biridir. Literatürde, bu kesintilerin Bölgesel Enerji Kesintisi olarak sınıflandırılabilecek boyutta olması için en az bir milyon adam saatlik bir kesinti yaşanmış olması gerekir. Yani bir dağıtım şebekesinde, bin tüketicinin bin saatlik bir kesintiye uğraması da, bir milyon tüketicinin bir saatlik kesintiye uğraması da Bölgesel Güç Kesintisi olarak adlandırılabilir.

Bölgesel Güç Kesintileri, ağırlıklı olarak enerji iletim şebekesinde yaşanan problemler sebebiyle tüketicileri etkilemektedir. Santrallerde (hidroelektrik, doğalgaz, termik, rüzgar, jeotermal vs) üretilen elektrik enerjisinin son tüketiciye mümkün olan en az kayıpla ulaştırılabilmesi için yükseltici trafolar ile yüksek gerilim seviyesine çıkarılmaktadır. Yüksek gerilim seviyesinde bulunan trafo merkezleri (TM, istasyon), iletim hatları ve yer altı kabloları ile güç transformatörleri bir ülkenin ulusal iletim şebekesini oluşturur.

Dünyada yaşanmış en büyük güç kesintilerinin iletim şebekelerinde yaşanan problemler sebebiyle gerçekleştiği bilinmektedir. İletim sistemi, doğrudan orta gerilim seviyesindeki dağıtım sistemlerini beslemesi nedeniyle, yaşanan kesintiler şehir şebekesinin sıradan kullanıcılarının yanı sıra, endüstriyel tesisleri, şirketleri veya hastaneleri de etkilemekte; hava, kara ulaşımı, internet erişimi, içme suyu dağılımı, eğitim veya ısınma gibi modern hayatın temel ihtiyaçlarını bir süre aksatabilmekte ve ülke ekonomilerine ciddi zararlar verebilmektedir.



 

2025 yılı tamamlanırken, bu yıl global perspektifte yaşanmış büyük güç kesintileri enerji altyapılarına dair tartışmaları da beraberinde getirdiğini görüyoruz. Arızaların yanı sıra altyapı yetersizlikleri ya da bölgesel dengesizlikler dünya genelinde çok sayıda ve geniş kapsamlı enerji kesintisinin yaşanmasına sebep olmuştur. Bu makalede lokasyon ve etki bakımından öne çıkan üç büyük kesintiyi (Blackout) kısaca özetlemeye çalışıyorum:

1- Şili Enerji Kesintisi (25-26 Şubat)
2- Endonezya (Bali) Enerji Kesintisi (11–15 Mart)
3- İber Yarımadası Enerji Kesintisi (28-30 Nisan)

 

►İlginizi Çekebilir: Bölgesel Enerji Kesintileri ve Sebepleri

Şili Enerji Kesintisi, Şubat 2025’te merkezî bir iletim istasyonunda meydana geldiği bildirilen arıza nedeniyle geniş çaplı kesintilerin yaşandığı bir olaydır. Nüfusun %90’ının enerjisiz kalmasına ve ülke çapında kritik hizmetlerin aksamalarına yol açmıştır.

Enerji kesintilerinin yaşandığı sırada kök neden hemen tespit edilemeyebilir. Bu örnekte de benzer durum yaşanmıştır. Sonradan dağıtım şirketi ISA Interchile ve grid operatörü National Electrical Coordinator tarafından yapılan açıklamalara göre, sorun 500 kV Norte Chico bölgesindeki iletim hattında bulunan koruma sistemlerinden (dijital koruma rölelerinden) kaynaklanmaktadır.

Bu noktada, geçmişte global çapta yaşanan enerji kesintilerinin %80’inin koruma sistemlerinden kaynaklandığını hatırlatmakta fayda vardır. Elektromekanik ya da numerik koruma röleleri, gerçek bir arıza yaşandığında ilgili kesiciye açma sinyali gönderir ve arızayı şebekeden ayırır. Böylece minimum kesinti ile arıza atlatılmış olur. Ne var ki çok sayıda ayar parametresine sahip bu ekipmanları ayarlamak, oldukça ince hesaplamalar hatta iletim seviyesinde yazılım desteği ile gerçekleştirilen simulasyonlar gerektirmektedir. Doğru ayarlanmamış bir koruma rölesi, gerekli olduğu zaman ihtiyaç duyulan açma sinyalini kesiciye göndermeyebilir. Bu durumda arıza büyüyecek ve daha uzaktaki başka bir röle tarafından daha geniş çaplı bir alanda temizlenmeye çalışılacaktır. Tam tersi açıdan bakıldığında, doğru ayarlanmamış koruma rölesi arıza yaşanmadığı durumlarda da ilgili kesiciye gereksiz bir açma komutu göndererek kritik hatların ya da ekipmanların enerjisiz kalmasına sebep olabilir. Bu örnekte de tam olarak bu yaşanmıştır. Unutmamak gerekir ki ayar değerlerinin doğruluğu kadar koruma sistemini oluşturan diğer unsurların da (Elektronik haberleşme, röle yazılımı, donanım, DC besleme, doğru akım trafosu seçimi ve kesicinin elektriksel/ mekaniksel durumunun) doğru şekilde ve düzen içerisinde çalışması gerekmektedir.

Şili enerji kesintisinin başladığı anlarda, sistem yöneticilerinin hızlı manevra yapamaması ve alternatif yolların yetersizliği sorunları büyütmüştür. Ayrıca bazı bölgelerde yenilenebilir kaynakların yaşadığı frekans dalgalanması ve yedek üretim kapasitesinin az olması da üretim tüketim dengesi aleyhine olmuş ve çöküşü hızlandırmıştır. (Tüketimin ağır bastığı durumlarda frekans düşerek ayakta kalan santrallerin de düşük frekans koruma fonksiyonları ile devre dışı kalmasına sebep olur. Bir anlamda domino etkisi ile kesinti yayılır.)


Etkileri

► Ülke genelinde elektrik ve mobil iletişim hizmetlerinde ciddi kesintiler yaşanmıştır.
► Metro ve hava trafiğinde aksamalar meydana gelmiş ve ekonomik faaliyetler durma noktasına gelmiştir.
► Sağlık hizmetlerinde önemli duraksamalar meydana gelmiştir.

Bu olay, Şili’nin enerji stratejisini gözden geçirmesine yol açmış: iletim ağlarında dayanıklılığı artıracak projeler, dağıtık üretim ve yerel depolama yatırımları hızlandırılmıştır.

İber Yarımadası Enerji Kesintisi, 28 Nisan 2025’te İber Yarımadası merkezli başlayan ve çevre bölgelere yayılan bir büyük ölçekli enerji kesintisidir. İspanya ve Portekiz’in yanı sıra Andorra Prensliği ve Fransa’nın güneybatısı ciddi şekilde etkilenmiştir.

Belki de bugüne kadar meydana gelen kesintiler içinde en çok incelemesi gerçekleştirilen bu olmuştur. Bunun sebebi muhtemelen ileri teknoloji ve güçlü imkanlarla donatılmış altyapıya rağmen bu denli büyük çaplı kesintilerin gerçekleşebiliyor olması ve yeterli yorum yapabilecek teknik uzmanların çokça bulunduğu Avrupa’da gerçekleşmiş olmasıdır. Resmi incelemeler ve daha ilk gün ortaya çıkmaya başlayan teknik makaleler ve medya raporları, başlangıçta bir yüksek gerilim altyapısında meydana gelen yangın/arıza ile birlikte şebeke üzerindeki ani dengesizliğin domino etkisi yarattığını göstermiştir. Daha sonra Avrupa Elektrik Sistemi Operatörleri Ağı (ENTSO-E) tarafından yayınlanan raporlara göre, İspanya’da olay anında %59 güneş ve %12 rüzgar üretimi söz konusuydu ve mekanik atalet katkısı çok düşüktü. Önce İspanya’da ardından Portekiz’de birbiri ardına yaşanan salınımlar neticesinde sistem stabilizasyonu dengesizleşti ve gerilim yükselmeleri meydana geldi. Bu yükselmeler doğal olarak koruma rölelerinde tetiklenmelere yol açtı ve çok sayıda üretim ünitesi ardışık olarak devreden çıktı. Sistemin kararsız hale gelmesi ve düşük atalet nedeniyle frekansın hızla düşmesi, İberya bölgesi’ni Avrupa’nın kalanından ayırdı.

Etkileri

► Milyonlarca abonede kesinti yaşanmış, büyük şehirlerde kamu hizmetleri aksamıştır.
► Ulaşım (metro, tren), havaalanı operasyonları ve finans sektörü etkilenerek günlük yaşam kesintiye uğramıştır.
► Hastaneler acil durum jeneratörlerine mahkum kalmıştır.

Kesintinin ardından özellikle üretim kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve dengelenmesi ile alakalı tartışmalar artmış, kritik altyapılarda yedekleme kapasitesinin artırılması ve uzun vadede akıllı şebeke teknolojileri ve yerel depolama çözümlerinin entegrasyonu gündeme gelmiştir.




Endonezya Enerji Kesintisi; Mart ayında Java, Sumatra ve Bali gibi büyük Endonezya adalarında bir dizi ciddi kesinti olarak rapor edilmiştir. Olayların merkezinde Bali’de bulunan bir trafoda yaşanan arıza vardır. Bu arıza, Bali ve Java arasında enerji iletimini sağlayan deniz altı kablo fiderinde açmaya sebep olmuş ve bölgesel iletim hatlarında başka zincirleme açmalar meydana gelmiştir. Yedek kapasitenin sınırlı olması ve bazı adalarda lojistik zorluklar enerjinin geri gelmesini zorlaştırmıştır.


Etkileri

► Birçok ada bölgesinde günler süren kesintiler; endüstriyel üretim düşürmüştür.
► Turistik merkezlerde tatilci ve işletmeler zor durumda kalmıştır.
► Sağlık kurumları dizel jeneratörlere bağımlı kalmış; bazı kırsal bölgelerde sağlık hizmetleri kesintiye uğramıştır.
► Yaklaşık 3 milyon kişinin bu kesintiden etkilendiği tahmin edilmektedir.

Bu örnekte de Endonezya yetkilileri ekipman yenilemenin yanı sıra ada ölçekli mikrogrid ve yerel depolama projelerine öncelik verildiğini belirtmiştir.


Sonuç | Ne yapılmalı?

İletim ve dağıtım altyapısına (ekipman yenileme, bakım, koruma ve röle sistemleri gibi kritik unsurlara) kaynak ayrılmalıdır.
Elektrik mühendisliği teşvik edilmeli ve yetişmiş personel sayısı artırılmalıdır.
Akıllı şebekeler, Mikrogrid, yerel depolama, güneş+batarya gibi çözümler teşvik edilmelidir.

Sonuç olarak 2025 yılı; büyük enerji kesintilerinin dünyanın her yerinde meydana gelebileceğini; elektrik sistemlerinin modernizasyon ihtiyacınının hiçbir zaman bitmeyeceğini göstermiştir. Teknoloji ve yatırımlar kadar bu teknoloji ve yatırımların yönetilmesi, akıllı şebekelerin ve hızlı anahtarlama sistemlerinin enerji sistemlerinde daha fazla yer bulması gerektiği bir gerçektir. Önümüzdeki günlerde yapay zekanın da yalnızca sistem simulasyonları ve planlamasında değil, doğrudan işletme rolünde yer almaya başlaması da beklenmelidir.

SIEMENS Güç Teknolojileri Bölümü ( EM-SG PTI ) , Akıllı Şebekeler çatısı altında, şebeke danışmanlığı, dinamik analiz, şebeke entegrasyonu, koruma-koordinasyon gibi güç sistemleri analizi konularında hizmet vermektedir. Güç sistemlerinin modellenmesi, planlanması ve analizleri için kullanılan PSS® ailesi yazılım araçlarını sağlar. Aynı zamanda bölüm, Siemens Power Academy TD çatısı altında iletim-dağıtım, yazılımsal modelleme ve koruma konularında profesyonel eğitimler sunmaktadır.

Hasan Göksun VİRLAN
Siemens Türkiye Güç Sistemleri Danışmanı
Grid Software / Power Technologies International  

 

Kaynaklar
[1] 2025 Avrupa elektrik kesintisi: https://tr.wikipedia.org/wiki/2025_Avrupa_elektrik_kesintisi
[2] List of major power outages: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_major_power_outages
[3] Bali enerji kesintisi: https://tripguru365.com/indonesia/news/bali-blackout-power-outage